قدس آنلاین: جمعه پیش‌رو، یکم محرم، نخستین روز از سال نوی قمری است که از مبدأ هجرت رسول اکرم(ص) از مکه به مدینه آغاز شده و امسال به عدد ۱۴۴۲ می‌رسد. تقویم قمری هم مثل تقویم شمسی ۱۲ ماه دارد؛ ماه‌های آن عموماً ۲۹ یا ۳۰ روزه هستند و تقریباً هر سال آن، ۱۰ روز، از سال شمسی کوتاه‌تر است.
گاه‌شماری احتمالاً یکی از نخستین فعالیت‌های ریاضی بشر بوده که با نگاه به پدیده‌هایی همچون چرخه ماه، دشتان زنان و نیز توالی فصول انجام می‌شده است. بر همین اساس، گاه‌شماری قمری، احتمالاً نخستین(یا دست‌کم قدیمی‌ترین) مبنای محاسبه توالی روزها و نیز مبنای انجام آیین‌ها بوده است؛ چنانکه در همه ادیان ابراهیمی، مناسک دینی بر مبنای ماه قمری انجام می‌شود. اساساً در مناطق بیابانی خاورمیانه که می‌توان آن را جغرافیای پیدایش همه ادیان ابراهیمی دانست، آسمان شب عموماً آسمان صاف و پرستاره‌ای است و می‌شود چرخش ماه از هلال به بدر و از بدر به هلال(اهله ماه) را به روشنی و به تکرار دید... .
در دین مبین هم به خاطر آنکه مبنای انجام شماری از واجبات و مستحبات بر مبنای ماه‌های قمری است(مانند روزه‌داری و انجام حج و...) این گاه‌شماری، که این سال‌ها از آن به عنوان «تقویم ام‌القرایی» یاد می‌شود، از اهمیت بالایی برخوردار است؛ هر چند قدمت این گاه‌شماری و نیز عناوین ماه‌های آن، بسیار کهن‌تر از ظهور اسلام است. در این تقویم پس از انجام اعمال حج و پایان یافتن ماه ذی‌الحجه، سال به پایان می‌رسد و با فرارسیدن محرم‌الحرام، سال نوی قمری آغاز می‌شود. با این وجود در فرهنگ بادیه‌نشینان عرب، آغاز سال نو با جشنی همراه نیست؛ بماند که با وقایع محرم سال ۶۱ هجری و وقوع رخداد عظیم عاشورا، محرم، به ماه سوگ و سوگواری جهان اسلام بدل شد.
حضرت بیدل دهلوی در بیتی به همین مضمون اشاره کرده است.
جهان، خون‌ریز بنیاد است
هُشدار سر سال از محرم آفریدند
اگر از مناسبت اسلامی «عید» که در دو موعد «فطر» و «قربان» تجلی می‌باید، بگذریم؛ اساساً به نظر می‌رسد در فرهنگ بادیه‌نشینان عرب، جشن‌های همگانی، از آن دست که در فرهنگ کهن ایرانی فراوان است، وجود نداشته؛ چنانکه واژه‌ای هم برای آن نداشته‌اند؛ تنها پس از لشکرکشی به سرزمین ایران و آشنایی با جشن‌های عظیم نوروز و مهرگان بوده که بادیه‌نشینان، با مفهوم جشن‌های همگانی آشنا شدند و دقیقا به همین خاطر واژه «مهرگان» برای این گونه مراسم برگزیدند. هنوز هم در گویش عرب‌های شبه‌جزیره و عراق، از جشن‌ها و گردهمایی‌ها با عنوان «مهرجان» یاد می‌شود... .
در جغرافیای وسیع ایران‌زمین اما محاسبات ریاضی در کنار مشاهدات رصدی، مبنای گاه‌شماری بوده است. به گواه اسناد باستان‌شناسی، نظام گاه‌شماری ایرانی(سال خورشیدی) بیش از ۵ هزار سال قدمت دارد و عمده آیین‌های کهن، همچون نوروز، مهرگان، تیرگان، سده، شب‌چله و... بر مبنای همین نظام محاسبه می‌شده است. گاه‌شماری ایرانی هم البته خطاهایی داشته که بعدها به کمک دانشمندان ایرانی رفع شده است.
در قرن پنجم هجری، امیر جلال‌الدوله ملک‌شاه سلجوقی، پادشاه نامدار ترک، که در دوره او جغرافیای ایران‌زمین از میان‌رودان تا فرارود و نیز ترکیه امروزی را شامل می‌شد، از حکیم عمر خیام نیشابوری خواست تا به اصلاح تقویم ایرانی بکوشد. خیام به کمک شماری از ریاضی‌دانان عصر، به تنظیم تقویم ایرانی پرداخت و توانست با ۳۱ روزه کردن ماه‌های نیمه اول سال و کاستن یک روز از ماه اسفند، تقویمی بنویسد که کمترین خطای ممکن را دارد. این تقویم که یادگار بزرگ دانشمندان ایرانی است، به «تقویم جلالی» مشهور است؛ هر چند هنوز هم شماری از زرتشتیان، تغییراتی که خیام(به عنوان یک دانشمند مسلمان) در تقویم ایرانی به وجود آورد را نمی‌پسندند و آیین‌های کهن را با تقویم قدیم ایرانی برگزار می‌کنند؛ برای همین هم جشن‌های نیمه دوم سال(مثل جشن مهرگان) عموماً ۶ روز زودتر، از سوی به‌دینان برگزار می‌شود.
نظام گاه‌شماری ایرانی مبنای تقویم هجری خورشیدی و نیز تقویم‌های زرتشتی(گاه‌شماری اوستایی نو) و آشوری است. در تقویم زرتشتی امسال، سال ۳۷۵۸(و سال ۲۵۷۹ از مبدأ تاج‌گذاری کوروش) و در تقویم آشوری امسال سال ۶۷۷۰ است.
علاوه بر این‌ها یک گاه‌شماری کهن دیگر هم هست که آمیخته‌ای از گاه‌شماری خورشیدی و قمری است. در گاه‌شماری عبری، امسال سال ۵۷۸۰ است. عمده آیین‌های یهود بر مبنای ماه‌های قمری انجام می‌شود، اما این تمدن آیین‌هایی هم دارد که بر مبنای سال خورشیدی محاسبه می‌شوند. گاه‌شماری عبری آمیخته‌ای از نظام قمری و نظام خورشیدی است. برعکس گاه‌شماری ایرانی که در هر چهار سال، تنها یک سال کبیسه(اسفند ۳۰ روزه) دارد، گاه‌شماری عبری در هر چرخه ۱۹ ساله، هفت سال کبیسه ۱۳ ماهه دارد.
تقویم مندایی(صابئین یا پیروان حضرت یحیی) هم یکی از تقویم‌های ایرانی است که کهن‌ترین مبدأ را دارد. این تقویم هم مانند تقویم عبری، مبدأ خود را به هبوط حضرت آدم(ع) روی زمین می‌رساند؛ اما اگر تمدن عبری، این رویداد را ۶ هزار سال پیش می‌داند، تقویم مندایی آن را به حوالی ۴۵۰ هزار سال پیش می‌رساند.
۲۷ تیرماه ۱۳۹۹، آغاز سال ۴۴۵۳۸۹ در گاه‌شماری منداییان ایران‌زمین بود.
انتهای پیام/
نظر شما